Barbara Walendowska

---

Życiorys

Barbara Walendowska przyszła na świat w zamożnej rodzinie kupieckiej, znanej z patriotycznych tradycji. Była córką Stanisława oraz Zofii z domu Hausmann. W 1957 roku ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki w Jarocinie, gdzie zdała maturę.

Niedługo po maturze, z niepowodzeniem, ubiegała się o przyjęcie na Wydział Prawa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Rok później próbowała ponownie, teraz zdając na etnografię. W październiku 1958 roku rozpoczęła studia w Katedrze Etnografii, której kierownikiem był ówczesny profesor Józef Burszta. Dodatkowo, podjęła równoległe studia z zakresu archeologii, zaangażowana m.in. w wykopaliska w Gieczu koło Środy Wielkopolskiej, które niestety nie zakończyły się uzyskaniem dyplomu.

Studia etnograficzne ukończyła w 1963 roku, następnie oddając się pracy naukowej i dydaktycznej w Katedrze Etnografii na tym samym uniwersytecie. W 1964 roku zawarła związek małżeński z Bogusławem Zapędowskim, archeologiem i historykiem. Ich syn, Michał, przyszedł na świat w 1967 roku, a małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1974 roku.

Barbara Walendowska była aktywna w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) do 1980 roku, a potem przystąpiła do NSZZ „Solidarność”. Z biegiem lat zmieniający się na gorsze stan zdrowia uniemożliwił jej realizację wielu ambitnych planów naukowych. W 1987 roku przeszła na rentę, co oznaczało zakończenie jej pracy na uczelni oraz działalności naukowej.

Odeszła z tego świata 3 maja 2006 roku w Poznaniu, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu na Miłostowie.

Studia i działalność naukowa

Barbara Walendowska, wybitna etnografka związana z Katedrą Etnografii UAM, miała wyjątkową możliwość studiowania pod okiem prof. Marii Frankowskiej, specjalizującej się w zagadnieniach dotyczących etnografii powszechnej. Tematyka ta koncentruje się na analizie tradycyjnych społeczności i kultur znajdujących się głównie poza Europą. Pod kierunkiem prof. Frankowskiej Walendowska poświęciła swoją pracę magisterską problematyce pigmejskiej w kontekście literatury etnograficznej. Obroniona w 1963 roku dysertacja przyniosła uznanie recenzentów, ponieważ była to dogłębna analiza teorii dotyczących niskorosłych ludów, zwłaszcza afrykańskich Pigmejów.

W 1965 roku Walendowska zaprezentowała rozszerzoną wersję swojej pracy w formie monografii zatytułowanej Problem Pigmejów afrykańskich w literaturze etnograficznej XIX i XX wieku. Po zakończeniu studiów podjęła zatrudnienie w poznańskiej Katedrze Etnografii, w Zakładzie Etnografii Powszechnej, prowadzonym przez prof. Frankowską. W tym okresie Walendowska poczyniła znaczące zmiany w swoich zainteresowaniach badawczych, przechodząc do analizy Wysp Antylskich, co było zgodne z aspiracjami jej mentorki dotyczącej rozwoju amerykanistyki w Poznaniu.

W jej badaniach szczególne miejsce zajmowały afrokaraibskie religie synkretyczne, które wyłoniły się wśród ludności niewolniczej. Fenomen ten powstał na skutek fuzji elementów afrykańskich wierzeń z katolicyzmem, obecnym w hiszpańskich i francuskich koloniach. Prace Walendowskiej wpisywały się w szersze badania poznańskiego ośrodka dotyczące przekształceń lokalnych wierzeń wywołanych przez podboje i kolonizację, jak również chrystianizację. W czasach, gdy możliwości przeprowadzania badań terenowych były ograniczone, metodologie Walendowskiej opierały się głównie na analizie dostępnych źródeł i publikacji, z zastosowaniem perspektyw etnoreligioznawczej oraz etnohistorycznej.

Owocem tych badań była praca doktorska pod nazwą Elementy afrykańskie w religiach synkretycznych Antyli na przykładzie haitańskiego kultu „Vodu”, która została obroniona w 1971 roku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. Ta rozprawa stanowiła pionierskie dzieło w polskiej literaturze naukowej na temat religioznawstwa, a jej wartość została doceniona przez recenzentów. W 1973 roku praca ta uzyskała prestiżowe wyróżnienie od Polskiego Komitetu Solidarności z Narodami Azji i Afryki. Z kolei w 1978 roku ukazała się zmieniona wersja tej pracy nosząca tytuł Afrochrześcijańskie religie Antyli.

Walendowska była także aktywna w grupie amerykanistów, której kierownikiem była prof. Frankowska. Współpracowała z poznańską Pracownią Etnologiczną IHKM PAN oraz brała udział w organizowaniu Ogólnopolskich Seminariów Amerykanistycznych. Należała do Polskiego Towarzystwa Studiów Latynoamerykanistycznych oraz różnych komisji naukowych, a między 1963 a 1990 rokiem była członkinią oddziału poznańskiego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, gdzie od 1966 roku pełniła rolę w zarządzie Sekcji Amerykanistycznej.

W swojej pracy naukowej próbowała również krytycznie przeanalizować historię religioznawczych wątków w teoriach etnologicznych z XIX i XX wieku, co miało być podstawą jej rozprawy habilitacyjnej. Niestety, ze względu na problemy zdrowotne, plany te nie zostały w pełni zrealizowane. Mimo to, stworzyła kilka przeglądowych haseł (animizm, fetyszyzm, manaizm, totemizm, sacrum/profanum, eskapizm, ofiara), które zostały opublikowane w Słowniku etnologicznym pod redakcją Zofii Staszczak.

W latach 80. Walendowska aktywnie uczestniczyła w badaniach realizowanych w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM. Brała udział w międzyresortowych programach badawczych oraz w pierwszych europejskich projektach (program „Cult”), kontynuując badania z zakresu etnoreligioznawstwa, tym razem koncentrując się na przemianach religijności oraz zwyczajów rodzinnych mieszkańców polskiej wsi.

Działalność dydaktyczna

Jako wykładowca akademicki, Barbara Walendowska prowadziła różnorodne zajęcia, które obejmowały studentów etnologii oraz pokrewnych dyscyplin, takich jak archeologia, socjologia czy historia.

W ramach swojego programu dydaktycznego wykładała m.in. etnografię społeczeństw plemiennych, etnoreligioznawstwo, a także metodykę badań terenowych oraz etnografię Polski. Dzięki swoim umiejętnościom plastycznym, prowadziła także zajęcia z rysunku i pomiaru etnograficznego, ucząc studentów graficznego dokumentowania artefaktów odnajdywanych w terenie.

Dodatkowo, brała aktywny udział jako instruktorka w Międzyuczelnianych Obozach Etnograficznych, które były organizowane przez Katedrę Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. Jej zaangażowanie w pomoc studentom jako opiekunki kolejnych roczników przyniosło jej uznanie i szacunek.

W wyniku swojego poświęcenia dydaktycznego, Barbara Walendowska została uhonorowana w 1979 roku Nagrodą Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, a w roku 1980 otrzymała Nagrodę Rektora UAM.

Książki i artykuły

Barbara Walendowska, uznawana za specjalistkę w dziedzinie etnografii i religioznawstwa, ma na swoim koncie szereg istotnych publikacji. Oto niektóre z nich:

• Problem Pigmejów afrykańskich w literaturze etnograficznej XIX i XX wieku, Poznań 1965,
• El jefe sacral y su papel social en la religión de las Antillas, Ethnologia Polona 1967, vol. 2,
• Wspólne elementy w religiach synkretycznych Antyli, Etnografia Polska 1972, t. 16, z. 2,
• Afrochrześcijańskie religie Antyli, Poznań 1978,
• Haitański kult vodu. Proces krystalizacji systemu wierzeniowego, Etnografia Polska 1979, t. 23, z. 1,
• Przemiany religijności rodzin wiejskich, Zeszyty Naukowe PAX, 1981, t. 2,
• Religion and Rural Community. Research on the Contemporary Folk Catholicism in Poland, Ethnologia Polona 1982, vol. 8,
• Przywódca sakralny i jego rola w synkretycznych religiach antylskich, [w:] M. Paradowska (red.), Trzeci Świat w polskich badaniach etnograficznych, Warszawa 1987.

---

Oceń: Barbara Walendowska

---